Yöneylem Araştırmasında Modelleri Kısa Sürede Nasıl Çözeriz?

Yöneylem araştırması, kıt kaynaklarla en yüksek verimliliği ve karı elde ederek maliyeti azaltmak için kullanılan bir yöntemdir. Eldeki kaynakları, bulunduğu şartlar altında en yüksek verimlilikte kullanmak ve en doğru çözüme ulaşmak yöneylem araştırmasının temel amaçlarındandır.

Bazı durumlarda iyileştirilmek istenen sistem çok karmaşık olabilir ya da birden fazla kısıta sahip olduğu için kağıt üzerinde çözmek uzun sürebilir. Bu da maliyetin artmasına sebep olabilir.  Bu gibi durumlarda kurulan modeli bir bilgisayar programı ile çözmek bize zaman kazandırır ve aynı zamanda da hata oranını düşürür. GAMS ve LİNGO da yöneylem araştırması için kullanılabilecek basit programlardır.  

1. GAMS

GAMS, yöneylem araştırması için gerekli olan birçok sorunun cevabını verir. Doğrusal, doğrusal olmayan ve tam sayılı karmaşık, büyük modeller çözümlenebilir.

GAMS kurulduktan sonra eğer lisansından emin değilseniz “Help” yazısına tıkladığınızda gelen seçeneklerden “About” seçeneğinin içerisinde yazan “Current Licence Fil”e kutucuğu doluysa, program lisanslıdır. Eğer bu kutucuk boş ise programınızın lisansı yoktur. Lisanslamak için “File” seçeneğinden “Options” yazısına tıklayarak programınızı lisanslayabilirsiniz.

GAMS programında modeli doğru tanıtmak çok önemlidir. Bunun için uyulması gereken bazı kurallar vardır. Basit bir  model için kurallar:

• Öncelikle değişkenler tanıtılmalı. 
• Biten her satır “;” ile kapatılmalıdır. 
• Değişkenlerin özel durumu var ise eğer (pozitif olması vb.) bunlar alt satırda belirtilmelidir. 
• Değişkenler tanıtıldıktan sonra amaç fonksiyonu ve kısıtlar tanımlanır.
• Amaç fonksiyonu ve kısıtlarda yer alan denklemler tanımlanır ve “=” için “=e=”, “≤” için “=l=” ve son olarak “≥” için “=g=” kullanılır. 
• Değişkenlerin simgesinin ve katsayısının arasında mutlaka “*” işareti olmalıdır. (Örneğin; 5*Y1) 
• Modelin tümünü kapsaması için modelin adı ve gerekli “all” komutu yazılarak model tamamlanır. 
• Son olarak modelin çözümlenmesi için “solve” komutunun ardından modelin adı ve amaç fonksiyonu için istenen değerin maksimum mu minimum mu olması gerektiği de belirtildikten sonra  model çözülür. 
• Açılan pencerede “optimal solituon found” satırının altındaki “objective” yazısının karşılığı problemin optimal değeri olurken aşağıda yer alan VAR Xi satırının ve level sütunun kesişimi değişkenlerin alması gereken değer olur.

2.LİNGO

Lingo; doğrusal, doğrusal olmayan ve tam sayılı modellerin çözümleri için kullanılan aynı zamanda duyarlılık analizi de yapan bir bilgisayar programıdır. Lingo, Lindo ve Gino yazılımlarının bir araya getirilmesiyle yenilikler eklenerek oluşturulmuş bir yazılımdır. En önemli yeniliği ise Windows ortamında çalışabilmesidir.

Lingo programını kullanırken uyulması gereken bazı kurallar vardır ve bu kurallara uyarak modeli daha doğru tanımlar, daha doğru sonuçlara ulaşırız.

• Öncelikle modelin minimizasyon ya da maksimizasyon seçeneklerinden hangisi olduğunu yazarak “=” işareti koyulur ve amaç fonksiyonu tanımlanır.
• Değişkenleri ya da kısıtları tanımlarken büyük ya da küçük yazmak aynı anlamları ifade eder ve bir önemi yoktur.
• Lingo’da kısıtlar yazılırken “≤” işareti için “<=” , “ ≥” işareti için “>=” ifadeleri kullanılır.
• Değişkenler hakkında ek olarak bir kısıt belirlenmediği sürece program bu değişkenleri pozitif olarak algılar ve bu yüzden doğrusal olmayan programlarda negatiflik söz konusu ise değişkenler için ayrı bir kısıt yazılmalıdır.
• Değişkenlerin simgesinin ve katsayısının arasında mutlaka “*” işareti olmalıdır. (Örneğin; 3*X1) 
• Bütün satırlar “;” işareti ile kapatılmalıdır.
• Modelin tanımlanması bittikten sonra “END” yazarak model sonlandırılır.
• Modelin çözümlenmesi için menü kısmından “Solve” seçeneği seçilir ve problem çözülür.
• Açılan pencerede “Variables” kısmı değişkenlerin değerlerini verirken, “Objective” problemin optimal çözümünü verir.