Bakteriden Gelen Güzellik: Botulizm

Ekim 7, 2023Ekim 1, 2023 Büşra ŞENTÜRK 2 yorum bakteri, bakterilerle gelen tedavi, botoks, Clostridium botulinum

Mikroskobik canlılar arasında olan Clostridium botulinum patojenik bir türdür. Diğer türlerden ayıran spesifik özelliği ise ürettiği toksinidir. Bu toksin öldürücü etkiye sahip olmasının yanında bazı hastalıkların etkisini azalmasından kozmetik sektörüne kadar geniş kullanıma sahiptir. Halk arasında bilinen botoks C. botulinum ürettiği botulizm toksinidir.

Clostridium botulinum Nedir?

Clostridium botulinum, çubuk formda, anaerobik bakteridir. Düşük oksijen seviyesinde bile yaşayıp çoğalabilmektedir. Zayıf yaşam koşulların neslini devam ettirebilmek için sporlar oluşturur. Optimum koşullar bulduğunda ise spordan tekrardan üreyebilmektedir. C. botulinum kimyasal bir zehir olan nörotoksin üretmektedir. A-G arasında gösterilen 7 çeşit toksin türleri vardır. Bunlardan A, E, B ve F insanlarda hastalığa sebep olmaktadır. Dünya genelinde toprak ve deniz çökellerinde, çürümekte olan organik maddelerde bulunur.

Botulizm Olayı

Clostridium botulinum sporları zararsızdır ve onu tehlike yapan nörotoksinin vücuda girmesidir. Anaerobik ortamlarda açılan sporlar tekrardan çoğalmaya başlar ve metobolik artık olan toksin üretir. Botulinum nörotoksin içeren gıda vücuda girdiğinde 12-36 saat içerisinde semptomları ortaya çıkar. Kişiden kişiye değişmekle birlikte 4-8 gün arasında vakalarda görülmüştür. Vücuda giren toksin kasların birleşimindeki sinir uçlarına bağlanır ve bu sinir uçlarının sinyal almamasını sebep olur. Yani kasların çalışmasını engeller. İlk belirtiler; baş dönmesi, mide bulantısı, halsizlik, kusma görülür. Bir süre sonra da nörolojik belirtiler (görme sorunları, konuşma ve yutma güçlüğü, nefes almada zorluk vs.) ortaya çıkar. Göğüs kasları etkilediğinde solunum zorlaşır. Merkezi sinir sistemine hasar vererek felç edebilir. Erken safhada antitoksinler ile müdahale edilmezse ölümle sonuçlanabilir.

Maruziyet

Bolutizm vakalarında genel olarak gıda yoluyla zehirlenmeler gözlenir. Gıda içerisinde çoğalan C. botulinum ürettiği zehir vücuda alınır. Toprak ve suda(tatlı ve deniz suyunda) bulunabilen bakteri yetersiz işlenmiş yiyecekler, yetersiz korunma sağlanmış gıdalarda genellikle de evde yapılmış konservelerde meydana gelir. Düşük asiditeye sahip sebzelerin saklanmasında, ton balığı konservesi veya fermente edilmiş su ürünlerinde ve konserve et ürünlerinde rastlanır.

Gıda kaynaklı botulizm vakaları dışında nadir de solunum botulizm, yara botulizm veya bebeklerde gözlenen botulizm vakaları da rastlanılır. Dünya Sağlık Örgütüne göre botulizm zehirlenmesinde %5-10 civarında ölümle sonuçlanabilir.

Sektörlerle Botulizm

Gıdalarda Botulizm

Clostridium botulinum’un etkilerinden korunmak için gıdaların düzgün bir şekilde muhafaza edilmesi ve saklanması önemlidir. Konserve sistemlerinin sterilizasyonu, bakterinin sporlarının yüzeyleri için gereklidir. Ayrıca, ev yapımı konserve yaparken de hijyen kurallarına dikkat edilmelidir. Sonbaharı yaşadığımız şu günlerde ülke genelinde konserve sezonu açıldı. Evlerimizde en az bir kez şahit olduğumuz konservelerin kapak şişmesi ve kapakların hafif bir basınçla açılmasını bu türe verebilecek en basit örnektir. Ürünlerin iyi pişirilmesi ve hijyenin sağlanmasıyla bu risk azalacaktır, Gıda endüstrisi bu bakterinin üremesini engellemek için HACCP prensipleri kapsamında sıkı güvenlik önlemleri alınması için kritik kontrol noktalarında denetimlere yer verir.

Sağlık Sektörü

Tıpta ise botulinum toksini, kas spazmlarının tedavisinde kullanılabilir. Özellikle serebral palsi gibi yayılmalara bağlı kas spazmlarını hafifletmede etkili olabilir. Küçük çocuklara doğrudan kaslara hakaret yüzdeki kullanımları üzerine yapılır. Ayrıca migren tedavisinde de kullanılmıştır. Ancak bu bakım uygulamaları da dikkatli bir şekilde yapılmalıdır, çünkü aşırı dozda veya yanlış kullanımlar ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

Kozmetik Sektörü

C. botulinum toksini aynı zamanda klinik ve kozmetik amaçlar için de kullanılır. Botoks tedavisi için özel üretilmiş safsızlaştırılmış C. botulinum kat kat seyreltilerek uygun doza düşülür. Bu tip uygulamalar için genellikle nörotoksin tip A kullanılır. Tıbbi ortamlarda uygulamalar uygulanan bu estetik tedavilerinde nadir de olsa yan etki gözlenebilir. Ancak bu uygulama arıtma uzmanları tarafından yapılmalıdır, çünkü yanlış uygulamalar ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.

Önlem

Gıda kaynaklı zehirlenmenin önlenmesi için gıda hazırlama sürecinde dikkat edilmesi gereken noktalar vardır. Özellikle sporların üremesini engellemek için gıdanın iyi pişmiş ve konserve materyalinin iyi temizlenmesi gerekir. Isıyla pastörizasyon bakteri üremesi engellenir ancak sporlarında öldürmez. Sporların etkisiz hale gelmesi için yüksek ısılı ticari sterilizasyon işlemine tabi tutulmalıdır. Konservedeki tuz oranı, asitlik düzeyi (pH 4,5 altında olmalı), soğutma ve saklanma sıcaklıkları bir diğer inhibitör etkilerdir.

Gündemden Vaka Örnekleri

Son günlerde hem Fransa’dan hem Türkiye’den ölümlü vaka haberleri duyuldu. Fransa’da restoranda yenen ev yapımı konserve sardalyadan zehirlenen 12 kişi hastaneye kaldırıldı. İçlerinden bir bayan hayatını kaybetti. Türkiye’de ise yaptıkları salçadan zehirlenen evli çiftten kadın yaşamını yitirdi. Kokusundan ya da renginden anlaşılması imkansız olan botulizm zehirlenmesinde çok dikkat edilmelidir. Gıda endüstrisinde sıkı güvenlik önlemleri alınarak bu bakterinin üremesi engellenir.

Sonuç olarak; Clostridium botulinum bakterisi ve ürettiği botulinum toksini sağlık, estetik ve bakım açısından önemlidir. Doğru yönetildiğinde faydalı olabilirken, dikkatsizlik veya yanlış kullanım ciddi sağlık risklerine yol açabilir. Bu nedenle, uygulanması uzmanlar tarafından yapılmalıdır.