Üniversal (Evrensel) Motorlar

Günlük hayatta ihtiyacımız olan ve devamlı olarak kullandığımız birçok elektrikli alette kullanılan motorlara Üniversal (Evrensel) motor denilmektedir. Üniversal motorlar DC motor ile hemen hemen aynı özelliklere sahip olurken, Üniversal motorları DC motorlar ile ayıran en önemli özelliği AC voltaj kaynağı ile de çalışabiliyor olmasıdır.

Hem AC hem de DC kaynağı ile çalışabilen bu motor türü, önemli avantajlar sağlamaktadır. DC motora kıyasla evrensel motorda sabit mıknatıslı stator bulunmamakta, bunun dışında bir seri olarak alan sargısı ile armatür sargısı devresi bulunmaktadır. Seri yol sebebiyle her sarımda aynı akım oluşurken, her iki sarımda da aynı şekilde manyetik alan oluşturmaktadır. Manyetik alanların etkileşimi DC ya da AC kaynağı ile bağlantılı olmadan tek yönlü tork üretimi gerçekleştirmektedir. bu motorlarda tıpkı seri DC motor gibi kollektör ve fırçalar bulunur ve bu kayıpları artırır. AC gerilimde komütasyon DC gerilime göre daha kötü olduğundan fırçalarda ark oluşumu daha fazla gözlenir. Bu sebeple Üniversal motorların fırçaları yüksek dirençli seçilir.

Üniversal Motor Nasıl Çalışır?

Motorun beslemesine DC gerilim uygulandığında alan sargısında akım akarak, bir elektromanyetik alan meydana gelir. Aynı akım, manyetik alan içerisinde bulunan iletkenlerinden de akar. Akım taşıyan bir iletken elektromanyetik bir alana yerleştirildiğinde, mekanik bir kuvvet oluşur. Bu mekanik kuvvet veya tork nedeniyle rotor dönmeye başlar. Aynı mantık ile Üniversal motora bir AC voltaj uygulandığında AC serisi motor DC serisi motorla aynı prensipte çalışır.

 

Rotorda meydana gelen döndürme momenti, rotordan geçen akıma ve kutupların manyetik akısına bağlıdır. Rotor ve kutup sargıları seri bağlı olduğu için manyetik akı ve rotor akımının artışı aynı zamanda olur. Bu sebeple Üniversal motorların kalkış ve döndürme momentleri yüksektir.

Üniversal Motor Özellikleri:

• Boştaki devir sayıları 11000-20000 d/d arasında değişmektedir.
• Devir sayısı motora uygulanan gerilimin değiştirilmesi ile ayarlanır.
• Kutup ve Rotor sargısından birisinin uçları değiştirilirse o sargıdan geçen akımın yönü değişir.
• Döndürme ve Kalkınma momentleri yüksektir.
• Üniversal motorlar 1/500 HP ile 2/3 HP arasında imal edilebilirler.

Üniversal Motor Kullanım Alanları:

• Çamaşır Makineleri
• Elektrik Süpürgeleri
• Mikser
• Tıraş Makineleri
• Vantilatör
• Dikiş Makineleri
• Saç Kurutma Makinesi

gibi tork gerektiren yerlerde kullanılmaktadırlar. Devir sayıları dişli düzenekleri ile düşürülerek ve devir ayarı yapılarak matkap, el breyzi vb. aletlerde de kullanılırlar.

Üniversal Motorların Avantajları ve Dezavantajları:

Avantajlarından ilki Üniversal motorun diğer motor türlerine göre maliyeti çok daha azdır. Bunun yanı sıra ağırlık olarak hafif ve boyut olarak küçük olduğundan kompakt boyut ihtiyacı olan çeşitli cihazlarda kullanılabilmektedir. Diğer motor türlerinden farklı olarak evrensel motor hem DC hem de AC voltaj kaynağı ile çalışabilmektedir. Üniversal motorların hız ayarına ihtiyaç duyulan çeşitli modern araçlar için kullanışlı olacak şekilde, ayarlanabilir hızlarda çalıştırabilme yeteneği bulunmaktadır.

Dezavantajlarından bahsedecek olursak Üniversal motorlar daha çok endüksiyon motorlarında olduğu üzere DC ve AC motorlara nazaran daha gürültülü bir şekilde çalışmaktadır. Üniversal motorların bakım ve tamirleri de sık gerçekleştirilmelidir. Komütatör (kollektör) ve kömür fırçalarının ömrü kısadır ve zaman içerisinde bozulmaktadır. Üniversal motorun dezavantajlarından biri de aşırı derecede ısınmasıdır. Bu avantajlar ve dezavantajlar karşısında seçim yapmak kullanıcıya kalmaktadır.

 

Kaynakça:

https://www.elektrikport.com/makale-detay/universal-motor-nedir-nasil-calisir/

https://www.elektrikde.com/universal-motor-nedir-avantaj-ve-dezavantajlari/

https://www.elektrikrehberiniz.com/elektrik-motorlari/universal-motorlar-2014/